فیلسوف جوان

اربعین حسینی روز ۲۰ ماه صفر و چهلمین روز واقعه کربلا و شهادت امام حسین(ع) است. مشهور است که اسیران کربلا روز ۲۰ ماه صفر سال ۶۱ ه‍.ق در بازگشت از شام، برای زیارت مدفن امام حسین(ع) به کربلاآمده‌اند. اربعین در فرهنگ شیعی جایگاه بسیار والا و ارزش مندی دارد، زیرا خاطرات و حوادث روز عاشورا در این روز زنده شده و به نوعی نقطه عطفی در تاریخ اسلام و تشیع گردیده است. در حدیثی از امام حسن عسکری)ع) پنج نشانه برای مؤمن شمرده شده است. یکی از این پنج نشانه زیارت اربعین است[1]. هم چنین زیارت نامه‌ای برای روز اربعین از امام صادق)ع) نقل شده است[2] .شیخ عباس قمی این زیارت نامه را در مفاتیح الجنان در باب سوم بعد از زیارت عاشورا غیر معروفه، با عنوان زیارت اربعین نقل کرده است.

آن چه در ادامه می آید، بخشی از منابع و آثاری است که در موضوع اربعین نگاشته شده است.

یادآوری می شود، معرفی این آثار و منابع به معنی تایید محتوای آنها نمی باشد.

 ۱. آه از غروب فراق: نجواي خاموش جابر با مولايش حسين (ع)/ سعيد مقدس.- تهران: مکيال، ‎۱۳۸۱.
۲. اربعین/ رسول جعفریان؛ تهیه شده در معاونت امور فرهنگی، مدیریت آموزش.- تهران: نشر مشعر‏، ۱۳۹۰
۳. اربعين/ علي دژاکام.- تهران: مجمع جهاني اهل بيت عليهم السلام(بنیاد عاشورا)، ‎۱۳۹۴.
۴. الارب‍ع‍ی‍ن‌ الحسینیة/ ت‍ال‍ی‍ف‌ م‍ح‍م‍د اش‍راق‍ی‌ م‍ع‍روف‌ ب‍ه‌ ارب‍اب‌ .- ت‍ه‍ران‌: سازمان اوقاف و امور خیریه، انتشارات اسوه‏، ۱۳۷۹.
۵. ارب‍ع‍ی‍ن‌ ح‍س‍ی‍ن‍ی‌: پ‍ژوه‍ش‍ی‌ در ب‍ازگ‍ش‍ت‌ اه‍ل‌ ب‍ی‍ت‌ ع‍ل‍ی‍ه‍م‌ال‍س‍لام‌ از ش‍ام‌ ب‍ه‌ ک‍رب‍لا/ م‍ح‍م‍دام‍ی‍ن‌ پ‍ورام‍ی‍ن‍ی‌؛ ب‍ا م‍ق‍دم‍ه‌ م‍ع‍رف‍ت‌.- ق‍م‌: ح‍س‍ی‍ن‌(ع‌)، ۱۳۸۲.
۶. اربعین در فرهنگ شیعه/ تالیف سید محمدمحسن حسینی‌طهرانی.- تهران: مکتب وحی، ‏۱۳۹۵.
۷. اربعین و چهل درس از کاروان آزادی ‌آفرین کربلا/ مرتضی مهدوی‌یگانه.- تهران: جمهوری‏، ۱۳۸۷.
۸. از ع‍اش‍ورا ت‍ا ارب‍ع‍ی‍ن‌/ تالیف حشمت‌الله قنبری ‌همدانی .- تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل‏، ۱۳۹۴.
۹. با زائران اربعین حسینی/‏ سیدجواد محمودی.- تهران: گلستان کوثر، ‏۱۳۹۴.
۱۰. پیاده آمده‌ام/ عکس سیداحسان باقری، علی حیاتی؛ گردآوری و بازنویسی متن محمد کرم‌زاده، سیداحسان باقری.- تهران: شرکت انتشارات سوره مهر‏، ۱۳۹۳.
۱۱. تحقيق درباره اول اربعين حضرت سيدالشهداء (ع)/ تاليف محمدعلي قاضي طباطبائي.- تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، سازمان چاپ و انتشارات، ‎۱۳۸۳.
۱۲. توشه اربعین: قطره‌ای از دریای معرفت حسین علیه‌السلام: شرحی بر زیارت اربعین/تالیف سیدمجتبی حسینی.- تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ‏۱۳۹۵.
۱۳. ثارالله؛ خون حسین علیه‌السلام در رگ‌های اسلام/ تالیف حسین عندلیب ‌همدانی.- قم: مسجد مقدس جمکران‏، ‏۱۳۹۲.
۱۴. الخبر الیقین فی رجوع السبایا لزیارة الاربعین: تاریخیا و فقهیا/ تالیف حسن البدوی.- بیروت، دار الولاء، ۲۰۱۳م.
۱۵. درس نامه اربعين/ مجيد جعفرپور.- قم: بيت الاحزان، ‎۱۳۹۰.
۱۶. ره توشه راهیان نور: متون علمی- آموزشی مبلغان ویژه‌ی اربعین حسینی ۱۴۳۷ ه‌.ق - ۱۳۹۴ ه‌.ش./ تهیه و تدوین دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، معاونت فرهنگی و تبلیغی، گروه تامین منابع.- قم : موسسه بوستان کتاب‏، ۱۳۹۴.
۱۷. ریاض‌ العارفین فی زیارة ‌الاربعین/ عادل علوی.- قم: ‏موسسه اسلامی تبلیغ و ارشاد‏، ۱۴۳۱ق.‏= ۱۳۸۹.
۱۸. زیارت اربعین آینه عرفان و آیت ایمان/ با تبیانی از محمد‌حسن احمدی‌فقیه.- قم: آیات بینات‏، ۱۴۳۰ق.‏
۱۹. سفری از عاشورا تا اربعین: به ضمیمه شرح زیارت‌های عاشورا و اربعین/ عبدالله مستحسن.- قم: مشهور‏، ‏۱۳۹۳.
۲۰. فرهنگ نامه‌ی اربعین امام حسین علیه‌السلام/ سید محمود هاشمی‌دهسرخی، محمد جعفری‌پور؛ مجری طرح موسسه‌ی فرهنگی قرآن و عترت «ندای کلام هادی».- اصفهان: آشیانه برتر‏، ۱۳۹۵.
۲۱. فضل زیارة الامام ‌الحسین علیه‌السلام یوم‌ الاربعین‏/ لمولفه محمدعلی النورائی ‌یگانه ‌‌الغروی ‌القمی.- قم‏: اثر قلم‏، ۱۳۹۲.
۲۲. الفلسفة ‌زیارة الاربعین‌: یتناول هذاالکراس‌ العناوین ‌التالیة …‏/ اعداد عدنان الساعدی.- قم‏: بزم قلم‏، ۱۳۹۲.
۲۳. مجموعه آفتابگردان. ج.19. اولین زائر : جناب جابر بن عبدالله انصاره (ره)/ نگارش مهدی وحیدی صدر؛ تصویرگر فرشته منعمی.- قم: مجمع جهانی اهل بیت (ع)، 1385.
۲۴. مجموعه مقالات اربعين/ تدوين جمعي از نويسندگان؛ پژوهشکده حج و زيارت.- تهران: مشعر، ‎۱۳۹۴.
۲۵. مجموعه مقالات در زمينه عاشورا، اربعين و نوروز/ محمدفاضل استرآبادي.- قم: انتشارات شيعه شناسي، ‎۱۳۹۲.
۲۶. مجموعه مقالات اربعین حسینی (ع)/مولف جمعی از نویسندگان.- قم : مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی صلی الله علیه و آله، ۱۳۹۴.
۲۷. مدنیت، عقلانیت، معنویت در بستر اربعین / پدیدآورنده مسعود معینی‌پور؛ [به سفارش] انتشارات سوره مهر(وابسته به حوزه هنری)، پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی.- تهران: شرکت انتشارات سوره مهر‏، ۱۳۹۴.
۲۸. مسیر السبایا و یوم الاربعین ویلیه اربعین ‌الحسین فی ‌الادب ‌القریض والشعبی/ محمود الشریفی.- قم: باقیات: مکتبه فدک‏، ۱۴۲۸ق
۲۹. مسیرة الاربعین الحسینیة/ علی حسین الخباز.- کربلاء، العتبة العباسیة المقدسة، قسم الشؤون الفکریة، ۲۰۱۲م.
۳۰. مسیر راه بهشت‏: راهنمای پیاده‌روی زائران اربعین حسینی‏/ گردآورندگان علی‌رضا صناعی ‌فرید،عباس مقدم.- تهران‏: کتاب یار مهربان‏، ۱۳۹۵.
۳۱. م‍ص‍ائ‍ب‌ ح‍ض‍رت‌ زی‍ن‍ب‌(ع‌)، از واق‍ع‍ه‌ ک‍رب‍لا ت‍ا ارب‍ع‍ی‍ن‌/ ت‍ال‍ی‍ف‌ م‍ق‍ص‍ود ب‍اق‍ری‌.- ت‍ب‍ری‍ز: س‍الار، ۱۳۷۹.
۳۲. من کربلاء الي دمشق: رحلة سبايا آل بيت المصطفي (س) ‎۶۱ ه. ‎۶۸۰م شواهد تاريخية/ محمد عبدالغني ادريس السعيدي (محمد المعلم).- بغداد: دار الاضواء، ۱۳۹۳ = ‎۱۴۳۵ق.
۳۳. همراه با آل‌ علي (ع) (از عاشورا تا اربعين)/ حشمت‌الله قنبري همداني؛ [براي] سازمان تبليغات اسلامي، ستاد برگزاري برنامه‌هاي فرهنگي – تبليغي سال حضرت اميرالمومنين علي (ع).- تهران: اميرکبير، ‎۱۳۷۹.
۳۴. یا اهل ‌العالم: پیاده‌روی میلیونی اربعین حسینی از دریچه دوربین/عکس سیداحسان باقری، علی حیاتی؛ گردآوری و بازنویسی متن محمد کرم‌زاده.- تهران: بیان معنوی‏، ۱۳۹۱.
۳۵. يوم الاربعين عند الحسين عليه‌السلام/ عبدالرزاق مقرم.- مطبعة القضاء، مخزن الاميني، 1377ق.
 

پایان نامه و طرح پژوهشی

1.     آئین سوگواری اربعین و بیست و هشت صفر(در سبزوار- بروجن – کهنوج – بروجرد- خمین و فریدن).- سیما سپهری و میترا فتحی.- تهران : صدا و سیما، 1375.
2.     ارائه ساختار مناسب مستند دینی – آئینی با مطالعه موردی اربعین حسینی در عراق .- حسن امامی .- استاد راهنما علی اصغر غلامرضایی؛ استاد مشاور محمود اربابی .- کارشناسی ارشد (دانشکده صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران)؛ 1392.
3.     بررسی سیمای امام حسین(ع) در زیارت أربعین.- نگارش اشکان جوانمرد؛ استاد راهنما علیرضا رادبین. کارشناسی ارشد (دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی)؛ 1393.
4.     مراسم ماه محرم کاشمر.- محمد مکاری .- تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1375.
5.     نگرشی بر مراسم سوگواری حسینی در شهر دامغان.- حمیدرضا حسنی.- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

حال که در آستانه فرارسیدن ایام اربعین حسینی(ع) قرار داریم بسیار مطلوب و مناسب است تا نسبت به افزایش معرفت خود در معارف حسینی و اهداف قیام امام حسین (ع) اهتمام بورزیم. از جمله مسائلی که ممکن است در آستانه ی اربعین حسینی (ع) در اذهان علاقه مندان سوال ایجاد کند، چگونگیِ وقایع روز اربعین حسینی در اولین سال بعد از شهادت آن حضرت می باشد. کتاب های مختلفی در طول تاریخ تشیع در تبیین و نقل وقایع اربعین حسینی نوشته شده است لکن برخی از کتب و تحقیقات، برتری هایی نسبت به سایرین دارند. در میان محققین و صاحب نظران این عرصه اختلافاتی در نقل وقایع اربعین حسینی(ع) وجود دارد که در کتاب ها و تحقیقات مربوطه منعکس شده است .

 در این میان و با تایید و پیشنهاد استاد مسلم تاریخ اسلام حجت الاسلام و المسلمین حامد کاشانی ، کتابِ تحقیق درباره اولین اربعین حضرت سید الشهداء (ع) از شهید محراب آیت الله  سید محمد علی قاضی طباطبائی که تحقیقی جامع در باب وقایع اربعین و پاسخ به شبهاتِ منتقدینِ مدعایِ آن کتاب است را به علاقه مندان معرفی می کنیم. 

درباره کتاب

 تحقیق درباره اولین اربعین حضرت سید الشهداء (ع)، کتابی به زبان فارسی اثر عالم شیعه سید محمد علی قاضی طباطبائی، با موضوع بازگشت اهل بیت امام حسین(ع) به کربلاپس از واقعه عاشورا و به اسارت رفتن در شام است. قاضی طباطبایی با بیان اقوال مختلف و استنادات فراوان، سعی کرده بازگشت اهل بیت به کربلا در روز اربعین را اثبات کند. این مسئله که اهل بیت در چهلمین روز شهادت امام حسین (ع) به کربلا آمده‌اند یا نه، محل اختلاف عالمان دینی و پژوهشگران تاریخ تشیع بوده است.

درباره مولف

 سید محمد علی قاضی، فرزند حاج میرزا باقر، در ۱۲۹۳ش در تبریز متولد شد. وی پس از تحصیلات ابتدایی برای ادامه تحصیل به حوزه علمیه قم رفت و از آیات عظام، گلپایگانی،حجت، صدر، بروجردی و امام خمینی درس آموخت. در ۱۳۲۸ش راهی حوزه علمیه نجف اشرف شد و در درس آیات عظام، حکیم، عبدالحسین رشتی، میرزا باقر زنجانی، بجنوردی و علامه محمد حسین کاشف الغطاء شرکت کرد و در ۱۳۳۱ش مجدداً به تبریز مراجعت نمود. قاضی طباطبایی در ۱۰ آبان ۱۳۵۸ مصادف با عید قربان، نماز عید را اقامه کرد و در همان روز، بعد از اقامه نماز مغرب و عشاء در راه مراجعت به منزل توسط یکی از اعضاء گروهک فرقان در خیابان مورد حمله قرار گرفت و در سن ۶۵ سالگی به شهادت رسید.

انگیزه تالیف

قاضی طباطبایی در مقدمه کتاب، روز اربعین سیدالشهداء در میان شیعه را که ۲۰ صفر است، دارای شهرت بسیار می‌داند و معتقد است عموماً آن را روز ورود اهل‌بیت پس از خلاصی از اسارت شام به کربلا می‌دانند که زیارت مخصوصی از ائمه برای آن روز وارد شده است. وی تصریح می‌کند که از علمای امامیه تا قرن هفتم هجری، شبهه و اشکالی در این موضوع (روز ورود اهل‌بیت به کربلا) دیده نشده است.

 روش مولف و محتوای کتاب

 مؤلف تلاش کرده با بهره‌گیری از آثار عالمان شیعه اثبات کند که کاروان امام حسین(ع) در همان اربعین اول حضرت سید‌الشهدا وارد کربلا شده است. آیت الله قاضی می‌نویسد:

 «کسی که در این اواخر بسیار پافشاری در شبهه و اشکال راجع به اربعین کرده و اصرار بر آن ورزیده، عبارت از علامه متبحر محدث حاج میرزا حسین نوری صاحب کتاب مستدرک الوسائل است که در کتاب خود «لؤلؤ و مرجان» هرچه می‌توانسته خواسته موضوع آمدن اسرای اهل بیت علیهم السلام را در اربعین اول سال ۶۱ قمری نفی نماید، بلکه همت داشته که از محالات بشمارد و بعد از وی شاگردانش تبعا به استاد خودشان که طبعا در این‌گونه امور و امثال آن پا فراتر می‌گذارند و شدت پیدا می‌کنند و از روی تعصب استاد و شاگردی در این صدد می‌شوند که ادعای استاد را به مرحله واقعی و حقیقت برسانند؛ موضوع اربعین اول را که اسراء اهل بیت علیهم السلام به کربلا آمده باشند از اکاذیب شمرده و آن دیگری آن را افسانه و از اساطیر به حساب آورده‌اند».
 
وی سپس در مقام پاسخ به شبهات محدث نوری برآمده و به اشکالات او پاسخ می‌گوید.

در این کتاب، سلسله مباحث حاشیه‌ای و استطردادی هم وجود دارد، مانند:

 سیری در حوادث کربلا و سفر امام حسین (ع) به این سرزمین و سفر اهل بیت به کوفه و شام

 بحث در مورد مدفن حضرت زینب در شام

 شرح حال عطیه عوفی و جابر بن عبدالله انصاری

 برخی مطالب مجعول یا نقل‌های ضعیف در منابع ضعیف

 رد برخی شبهات تاریخی

 نمونه‌هایی از شیوه‌های عزاداری برای سیدالشهدا(ع) در مناطق و دوره‌های مختلف

چاپ اثر و نسخه کتاب

 نسخه اصلی کتاب که با دستخط شهید قاضی در کتابخانه شخصی آن عالم نگهداری می‌شود، بیش از هزار صفحه دارد. چاپ اول این اثر در ربیع الاول سال ۱۳۹۳ هجری قمری مطابق با فروردین ۱۳۵۲ در چاپ میهن تبریز به چاپ رسید و پس از آن، کتاب از سوی سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به چاپ رسیده است.